Transformacja Śląskiego

Proces transformacji gospodarki rozpoczął się w województwie śląskim po 1989 roku, a zatem trwa już od ponad 30 lat.
Ta przeprowadzona w Polsce w latach 90. XX wieku, polegała na przejściu od gospodarki centralnie planowanej do rynkowej. Jej efektami był wzrost konkurencyjności gospodarki oraz zwiększenie elastyczności rynku pracy. Jednak wiele osób doświadczyło wielu jej negatywnych skutków, jak: masowe bezrobocie, ubóstwo i wykluczenie społeczne.

Sprawiedliwa i zrównoważona transformacja

Obecnie prowadzone przemodelowanie gospodarki województwa śląskiego ma już inne podłoże – wynika z konieczności przejścia gospodarki uzależnionej od paliw kopalnych do gospodarki odpornej na zmianę klimatu i niskoemisyjnej. Korzysta przy tym z wcześniejszych doświadczeń, tak aby tym razem cele środowiskowe i gospodarcze zostały osiągnięte przy jednoczesnej minimalizacji trudności dla otoczenia społecznego. Chodzi tu o tak istotne kwestie, jak zrównoważony rozwój, dbałość o środowisko naturalne oraz zapewnienie godnych warunków życia mieszkańcom. Kluczowe znaczenie mają tu zasady: dialogu społecznego i sprawiedliwości społecznej.
Obecna transformacja dotyczy siedmiu spośród ośmiu podregionów województwa, tzw. podregionów górniczych: katowickiego, bytomskiego, sosnowieckiego, gliwickiego, tyskiego, rybnickiego i bielskiego (za wyjątkiem podregionu częstochowskiego), w których mieszka ok. 4 mln osób. 

Wyzwania

• Województwo śląskie jest największym zagłębiem węglowym w Polsce – skupia większość zakładów górniczych funkcjonujących w sektorze węgla kamiennego (w 2019 roku – 24 z 27 kopalń).
• Silna pozycja pracodawców branży wydobywczej, energetycznej i hutniczej.
• Górnictwo to sektor o dużym znaczeniu (12,3%) w tworzeniu PKB.
• Przedsiębiorstwa wydobywcze odpowiadają za ważną część wpływów podatkowych w wielu gminach górniczych.
• W grupie bezpośrednich dostawców dla górnictwa węgla kamiennego w województwie śląskim funkcjonuje 370 firm okołogórniczych (dane z 2022 r.). Wiele spośród nich należy do grupy małych i średnich przedsiębiorców. 
• W umowie społecznej (porozumieniu zawartym pomiędzy polskim rządem a górniczymi związkami zawodowymi) wskazano daty wygaszenia działalności kopalń w
• perspektywie do 2049 roku.
• W śląskim górnictwie zatrudnionych jest 72,5 tys. osób, co stanowi ok. 4,9% całkowitego zatrudnienia w regionie.
• Wysoki poziom średnich wynagrodzeń w regionie – zwłaszcza w dużych formach, w tym przedsiębiorstwach górniczych.
• Osoby zatrudnione w górnictwie to w ok. 90% mężczyźni, z których około połowa jest w wieku 30–44 lat.
• Liczba pracowników w przedsiębiorstwach okołogórniczych, czyli powiązanych bezpośrednio z branżą górniczą, wynosi 120 tys. osób. 
• W województwie śląskim występuje największy w kraju odsetek terenów zdegradowanych i zdewastowanych przez górnictwo i przemysł.

Rola samorządu 

Województwo śląskie – jako samorząd regionalny odpowiedzialny za kierowanie strategii rozwoju – podjęło się zadania stworzenia spójnego i kompleksowego kierunku transformacji dla całego regionu. Dokumentem strategicznym w tym względzie jest Terytorialny Plan Sprawiedliwej Transformacji. Dokument opracowany w perspektywie do 2030 roku, jest podstawą do wydatkowania środków Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji oraz korzystania z innych, unijnych źródeł finansowania transformacji regionów górniczych UE. 
Po przyjęciu TPST, samorząd odpowiada za wdrażanie i koordynację Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji na poziomie regionalnym. W tym procesie korzysta z doświadczeń innych regionów transformujących sektor węglowy, w ramach różnych gremiów, np. w ramach Platformy Regionów Węglowych w Transformacji (Coal Regions in Transition).

Partycypacja społeczna

Kluczową zasadą w trakcie pracy nad TPST - na każdym jej etapie - był dialog, partycypacja i współpraca ze wszystkimi środowiskami lokalnymi i regionalnymi, które mają potencjał, kompetencje i potrzebę włączenia się w ten trudny i wieloaspektowy proces. Znalazło to wyraz w serii: seminariów eksperckich, seminariów, spotkań i warsztatów konsultacyjnych oraz konsultacji społecznych.
Również w proces wdrażania FST zaangażowane jest szerokie grono partnerów ze sfery rządowej, samorządowej, związkowej, biznesowej i eksperckiej, pozarządowej oraz podmiotów reprezentujących kulturowe dziedzictwo przemysłowe. Ich przedstawiciele znaleźli się w składzie: Regionalnej Rady ds. Sprawiedliwej Transformacji województwa śląskiego, Komitetu Monitorującego wspierającego zarządzanie programem FE SL 2021-27 oraz powołanej przy nim Grupy roboczej ds. Funduszu Sprawiedliwej Transformacji.